Theo Nghị Định 155/2020, từ tháng 1 năm 2021, việc đăng ký biện pháp bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết tại Việt Nam sẽ được thực hiện tại Trung Tâm Lưu Ký Chứng Khoán Việt Nam (VSD) thay vì Cục Đăng Ký Quốc Gia Giao Dịch Bảo Đảm (NRAST). Sau khi ban hành Nghị Định 155/2022, Bộ Tài Chính (MOF) và VSD đã ban hành quy định chi tiết về việc đăng ký biện pháp bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết. Hướng dẫn chi tiết đã cải thiện việc đăng ký và xử lý tài sản bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết. Ví dụ, VSD hiện có thể chuyển nhượng cổ phiếu niêm yết mà không cần sự đồng ý của bên bảo đảm miễn là thỏa thuận bảo đảm có quy định rõ ràng rằng bên cho vay có thể nhận hoặc bán cổ phiếu được bảo đảm mà không cần sự đồng ý của bên bảo đảm. Điều này khác với thủ tục trước đây khi cần phải có sự đồng ý bằng văn bản của bên bảo đảm trong hồ sơ chuyển nhượng.

Tuy nhiên, các quy định về nhận bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết dường như không giải quyết được các vấn đề sau một cách hợp lý:

· Biện pháp bảo đảm đối với các quyền liên quan: Các quy định về nhận bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết (cổ phiếu đó, cổ phiếu được bảo đảm) không bao gồm rõ ràng việc nhận bảo đảm quyền gắn với cổ phiếu niêm yết (ví dụ: quyền nhận cổ tức, quyền đăng ký mua cổ phiếu mới hoặc quyền biểu quyết). Về cơ bản, trừ khi các quyền đó được coi là “chứng khoán” theo các quy định về chứng khoán, các quy định về nhận bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết có thể không áp dụng đối với các biện pháp bảo đảm được xác lập đối với các quyền đó.

· Bên cho vay thường nhận bảo đảm đối với cả cổ phiếu niêm yết và các quyền gắn với cổ phiếu niêm yết. Một cách thận trọng, bên cho vay có thể cần đăng ký biện pháp bảo đảm được xác lập đối trên các quyền gắn với cổ phiếu niêm yết với NRAST để thiết lập thứ tự ưu tiên của mình. Tuy nhiên, có rủi ro là NRAST có thể từ chối đăng ký biện pháp bảo đảm đó nếu NRAST coi biện pháp bảo đảm đó là biện pháp bảo đảm được xác lập đối với cổ phiếu niêm yết và không thuộc “thẩm quyền” của NRAST.

· Yêu cầu đối với tài khoản chứng khoán và mã giao dịch: Hồ sơ đăng ký biện pháp bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết phải được gửi tới VSD thông qua một trong các thành viên của VSD, thông thường là công ty chứng khoán hoặc ngân hàng lưu ký. Theo đó, bên cho vay nhận bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết phải mở tài khoản chứng khoán với một thành viên của VSD. Nếu bên cho vay là một công ty nước ngoài thì điều này sẽ liên quan đến việc xin cấp Mã Giao Dịch Chứng Khoán. Tất cả các thủ tục này có thể gây tốn thời gian và công sức.

· Phong tỏa chứng khoán: Ngoài việc đăng ký biện pháp bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết, VSD cũng sẽ phong tỏa các cổ phiếu được bảo đảm liên quan. Dường như yêu cầu này nhằm ngăn cản bên bảo đảm bán hoặc chuyển nhượng cổ phiếu được bảo đảm trong thời hạn bảo đảm. Tuy nhiên, không rõ liệu biện pháp phong tỏa có đồng thời áp dụng cho các hoạt động phân phối khác mà bên bảo đảm có được trong thời hạn bảo đảm hay không. Ngoài ra, cũng không rõ liệu việc không phong tỏa cổ phiếu được bảo đảm có ảnh hưởng đến hiệu lực của biện pháp bảo đảm liên quan hay không.

· Không đăng ký thông báo xử lý tài sản bảo đảm: Không giống như NRAST, VSD không có thủ tục để bên cho vay đăng ký thông báo xử lý tài sản bảo đảm khi bên cho vay xử lý tài sản bảo đảm đối với cổ phiếu niêm yết. Điều này có thể gây ra một số vấn đề. Ví dụ, nếu tại thời điểm xử lý, cổ phiếu được bảo đảm được bán trên sàn giao dịch chứng khoán thì trước khi bán cổ phiếu được bảo đảm, bên cho vay cần yêu cầu VSD gỡ bỏ phong tỏa cổ phiếu được bảo đảm. Tuy nhiên, theo các quy định của VSD, việc bỏ phong tỏa cổ phiếu được bảo đảm cũng có nghĩa là hủy đăng ký biện pháp bảo đảm đối với cổ phiếu đó. Điều này có nghĩa là bên cho vay không còn được coi là có biện pháp bảo đảm đối với cổ phiếu được bảo đảm. Trên thực tế, rủi ro có thể không lớn, nếu bên cho vay, bên vay, bên môi giới chứng khoán và bên lưu ký nơi cổ phiếu được bảo đảm được lưu ký có thể ký kết một hợp đồng cho phép bên môi giới chứng khoán và bên lưu ký bán cổ phiếu được bảo đảm ngay sau khi các cổ phiếu được bảo đảm được gỡ bỏ phong tỏa. Tuy nhiên, về lý thuyết, bên cho vay có thể không thoải mái nếu bên cho vay không được coi là bên nhận bảo đảm khi cổ phiếu được bảo đảm được bỏ phong tỏa. Để giảm thiểu những rủi ro đó, bên cho vay có thể cần xử lý tài sản bảo đảm bằng cách chuyển cổ phiếu được bảo đảm sang tài khoản chứng khoán do mình kiểm soát. Tuy nhiên, thủ tục thực hiện tại VSD có thể mất nhiều thời gian. · Xử lý tài sản bảo đảm: Nếu tại thời điểm xử lý, cổ phiếu được bảo đảm được bán trên sàn giao dịch chứng khoán, thì công ty chứng khoán có liên quan tiến hành việc bán sẽ yêu cầu bên vay đưa ra một chỉ thị không hủy ngang. Để an toàn, chỉ thị không hủy ngang sẽ cần phải được chuyển giao cho bên cho vay tại thời điểm xác lập biện pháp bảo đảm. Tuy nhiên, có thể có rủi ro liên quan đến tính hợp lệ của “chỉ thị không hủy ngang” vì luật yêu cầu lệnh bán phải có một số thông tin cụ thể có thể không có tại thời điểm xác lập biện pháp bảo đảm.

Bài viết được thực hiện bởi Nguyễn Quang Vũ với sự hỗ trợ nghiên cứu của Nguyễn Hoàng Duy.

Vietnam Business Law