Thế chấp khoản phải thu là một hình thức thế chấp rất phổ biến ở Việt Nam. Điều 33 Nghị Định 21/2021 quy định việc thế chấp bằng khoản phải thu không cần có sự đồng ý của người có nghĩa vụ nhưng người này phải được bên nhận thế chấp thông báo để biết trước khi thực hiện nghĩa vụ theo thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật. Theo Bộ Luật Dân Sự 2015, chỉ việc chuyển giao quyền (mà không phải thế chấp quyền) mới cần phải được thông báo cho bên có nghĩa vụ. Không rõ liệu yêu cầu thông báo có phải là một yêu cầu làm phát sinh hiệu lực đối kháng hay không và hậu quả nếu không thông báo về việc thế chấp khoản phải thu cho bên có nghĩa vụ liên quan là gì.

Các quy định sau đây ủng hộ quan điểm rằng thông báo cho bên có nghĩa vụ là yêu cầu làm phát sinh hiệu lực đối kháng:

• Điều 33 là trong mục các quy định về xác lập biện pháp thế chấp của Nghị Định 21/2021. Vì vậy, việc coi thông báo cho bên có nghĩa vụ là một yêu cầu nhằm xác lập biện pháp thế chấp khoản phải thu là hợp lý; và

• Bộ Luật Dân Sự 2015 quy định, nếu tài sản thế chấp được bảo hiểm thì tổ chức bảo hiểm sẽ chi trả tiền bảo hiểm cho bên thế chấp nếu bên nhận thế chấp không thông báo cho tổ chức bảo hiểm biết. Tiền bảo hiểm là một loại khoản phải thu. Như vậy, áp dụng tương tự, bên có nghĩa vụ có thể lập luận rằng bên có nghĩa vụ không cần phải thanh toán tiền cho bên nhận thế chấp nếu bên có nghĩa vụ không nhận được thông báo về việc thế chấp.

Tuy nhiên, việc không tuân thủ yêu cầu thông báo theo Điều 33 Nghị Định 21/2021 dường như không làm cho việc thế chấp vô hiệu. Điều này là do:

• Điều 54.2 Nghị Định 21 quy định bên nhận thế chấp trong thế chấp khoản phải thu có quyền yêu cầu bên có nghĩa vụ thanh toán cho mình số tiền đến hạn phải trả theo khoản phải thu có liên quan. Và bên có nghĩa vụ có thể yêu cầu bên nhận thế chấp chứng minh quyền của mình, chứ không phải bên có nghĩa vụ không có quyền từ chối thanh toán; và

• Việc xử lý thế chấp khoản phải thu sẽ xác lập sự chuyển giao quyền yêu cầu thanh toán từ bên thế chấp sang bên nhận thế chấp. Theo Điều 369.1 Bộ Luật Dân Sự 2015, bên có nghĩa vụ theo một khoản phải thu được quyền từ chối thanh toán cho bên nhận chuyển giao khi bên có nghĩa vụ không nhận được thông báo về việc chuyển giao quyền yêu cầu thanh toán và bên nhận chuyển giao không chứng minh được về tính xác thực của việc chuyển giao đó. Theo Điều 369.2 Bộ Luật Dân Sự 2015, nếu bên có nghĩa vụ chưa nhận được thông báo về việc chuyển giao quyền yêu cầu mà đã thanh toán khoản phải thu cho bên thế chấp thì bên nhận thế chấp không được yêu cầu bên có nghĩa vụ thanh toán khoản phải thu cho mình. Vì vậy, nếu bên có nghĩa vụ chưa thanh toán khoản phải thu liên quan thì có thể lập luận rằng khi xử lý thế chấp khoản phải thu đó, bên nhận thế chấp có quyền được thanh toán khoản phải thu miễn là bên nhận thế chấp chứng minh được việc chuyển giao quyền yêu cầu.

Bài viết này được thực hiện bởi Nguyễn Hoàng Duy và biên tập bởi Nguyễn Quang Vũ.